برندسازی شهری، یک ضرورت تاریخی

 هرگاه سخن از اهمیت و تمایز شهر با مکانی خاص نسبت به مکان های دیگر در میان بوده، با نوعی برندسازی یا همان بازاریابی مکان مواجه بوده ایم و شواهد این موضوع را در انواع هنرهای بصری و آثار نوشتاری دوران های کهن می توان یافت.

 گونه های مختلف ادبیات جهان، اشعار، داستانها، سفرنامه ها، نامه نگاری های مشهور و خلاصه انواع نوشته ها در ادوار گوناگون از مهمترین آثاری هستند که معرفی شهرها و مناظر طبیعی در آنها،  جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده است.

نمونه های توصیف از مناظر و مکان ها در ادبیات داستانی و اشعار و دیگر انواع ادبی جهان، فراوانند و اگرچه در بسیاری از موارد، با احساسات فردی و رویکرد فکری نویسندگان آمیخته اند، اما در نهایت در معرفی و تبلیغ برای مناظرطبیعی، مکان ها و شهرها تاثیر بسزایی داشته اند.اهمیت این نوشته ها، به ویژه پیش از اختراع هنر عکاسی و فیلمبرداری و پیشرفت توان ارتباط تصویری در جهان، بسیار بیشتر از امروز بوده و می توان آنها را نمونه های موثر برندسازی شهری در گذشته دانست.

در اشعار و ادبیات کلاسیک فارسی و ترانه های محلی هم، اشاره به نام مکان ها و گاه توصیف شهرها، روستاها و مناظر اگرچه با نوعی حس تعلق و شیفتگی به مکان همراه بود اما به هرحال در معرفی و یادآوری ویژگیهای کالبدی،حسی و ادراکی محیط نقش مهمی ایفا می کرد که اشاره حافظ به نام «زنده رود و باغِ کاران اصفهان» یا «رکناباد و گلگشت مصلای شیراز» از مشهورترین آنهاست:

گرچه صد رود است از چشمم روان
زنده رود و باغ کاران یاد باد

یا

بده ساقی، می باقی که در جنت نخواهی یافت
کنار آب رکناباد و گلگشت مصلا را

سفرنامه ها نیز بخش مهمی از توصیف و معرفی شهرها را به خود اختصاص داده اند و در قرون گذشته و در نبود ابزار تصویری، شهرهای ناشناخته و دور از دسترس را به خوبی معرفی می کردند.

سفرنامه ها در معرفی شهرهای مشرق زمین به جهان غرب نقش بسیار موثری داشتند، به ویژه اینکه تصویر سرزمین های شرق همواره برای غربیان، سرشار از رمز و راز و آمیخته به افسانه هایی چون هزار و یکشب و … بود، اما سفرنامه ها توانستند در روشن ساختن این تصویر سهم فراوانی ایفا نمایند و شناخت واقعگرایانه تری را از شرق به مردمان غرب هدیه کنند.

شعر و ادبیات غرب نیز از توصیف شاعرانه شهرهای ایرانی خالی نیست. توصیف هایی که رنگ و بوی تغزل به آن لطف ویژه ای می بخشد و درخشش آن را بیشتر می کند. برای نمونه شاعری از فرانسه، به نام لکنت دولیل ارادت خود را به یک شهر زیبای شرقی، در شعر «سرخ گل های اصفهان» ، اینگونه نشان داده است:

سرخ گل های اصفهان در نیام کرکین خود

یاسمن های موصل و شکوفه های نارنج

عطری به تازگی و دلپذیری نفس های لطیف تو

ای لیلای سیم تن نما ندارند

(نقل از وجدانی، 1370: 37)

چنین آثاری هرچند مانند سفرنامه ها و داستان ها به وصف موبه موی مکان و معرفی کامل اجزای شهر یا منظر طبیعی و کیفیت حسی محیط نمی پردازند، اما چنان احساس شنونده را بر می انگیزند که می توان آنها را نمونه های قدیمی و اصیلی برای بلندآوازه کردن نام شهرها دانست. فرایندی که به برندسازی شهری امروز بی شباهت نیست، اما با شیوه ای هنرمندانه و با احساس، که نه با انگیزه های اقتصادی و میل به شهرت و اعتبار اجتماعی، که با نوعی حس تعلق و حتی عشق و اشتیاق به دیاری خاص آفریده شده اند و این شاید همان گمشده روزگار ما باشد. چیزی که در هیاهوی شهر معاصر کمرنگ شده است.